NGHĨ BÀN  về  ĐẠO ĐỨC  và   PHÁP LUẬT

Sống không tuân thủ pháp luật sẽ bị truy tố dẫn đến tù tội . Pháp luật đương nhiên không bỏ tù người thiếu đạo đức mà chỉ bỏ tù người vi phạm pháp luật . Luật pháp cũng khônghề truy tố người có lối sống vô tâm vô cảm , vô lễ , …, bất hiếu ,bất nhân ,thất đức …!Xét về một phương diện nào đó , sống và làm việc theo pháp luật đã là đạo đức rồi . Nhưng xét vấn đề một cách toàn diện thì đôi khi phạm pháp chưa hẳn là mất đạo đức ; mà không phạm pháp cũng chưa hẳn đã là trong sạch thánh thiện .

 Vậy giữa pháp luật và đạo đức có một ranh giới nhập nhằng khó phân định : tiểu đồng mà đa dị .

 Trước hết thử bàn đến điểm tương đồng  của hai lãnh vực nầy :

Đạo đức và pháp luật đều hướng thiện , đều nhắm đến mục tiêu lành mạnh hóa con người , xã hội . Nếu đạo đức tôn giáo , tín ngưỡng dẫn dắt con người trên đường hướng thiện thì hiến pháp , pháp luật có nhiệm vụ giữ gìn , trị an phép nước .mang lại công bằng , tự do , dân chủ và hạnh phúc cho công dân .

 Đạo đức và pháp luật còn giống nhau ở chỗ nguyên tắc pháp lý ; các điều khoản trong luật không xa rời quy  tắc đạo đức . Hệ thống pháp luật không tách rời truyền thống dân tộc . Bởi “ sẽ không có hạnh phúc nếu tự mình nhổ ra khỏi gốc rễ của truyền thống “ ( Thiền sư Nhất Hạnh ) .

 Bên cạnh những tương đồng ít ỏi và mong manh trên , giữa đạo đức và pháp luật có những dị biệt căn bản :

-         Điểm khác biệt lớn nhất là luật pháp chỉ mang tính chất  chuẩn xác chứ không    chân xác .Chỉ có đạo đức mới mang tính chân xác . Tính chuẩn xác đo bằng thước đo quy ước xã hội ( hợp với quy ước là chuẫn ). Tính chân xác đo bằng thước đo của thực tạị như nó có ( le réel ).  Trên thực tế có nhiều trường hợp chuẩn mà không chân  . Điển hình có một phiên tòa mở ra với hình thức chỉn chu , theo một trình tự hợp lý ( có quan tòa , có công tố , bồi thẩm , luật sư , nhân chứng , vật chứng , …) nhưng sau 10 năm thì lại phát hiện là xử oan vì hung thủ chợt ra đầu thú . Đó là vụ án của ông Nguyễn Thanh Chấn ở Bắc Giang  . Rồi có một bản án chỉ kết án 18 năm tù đối với một hung thủ  Lê văn Luyện cướp tiệm vàng giết ba mạng người và chặt tay em bé chỉ vì phạm nhân còn thiếu mấy tháng nữa mới đủ tuổi trưởng thành ( ! ) .

-            Hệ thống pháp luật từ hiến pháp đến các đạo luật , nghị định , thông tư , chỉ thị ,…do ai làm ra ; làm ra để mang lại lợi ích cho ai , ..là vấn đề tối quan trọng  .  Ngay đến đạo đức cũng có chân đạo đức và ngụy đạo đức . Ngụy đức là thứ đạo đức giả danh , ngụy trang , hình thức . Lão Tử nói : “ Thượng đức bất đức “ . Còn Pascal cho rằng : “ Chân đạo đức chế giễu đạo đức “( Le vrai moral moque le moral )

-         Điểm dị biệt thứ hai là hiến pháp và luật pháp có thể thay đổi theo từng thể chế chính trị , qua từng thời – do thời đổi pháp phải đổi . Nhưng đạo đức và giá trị của đạo đức là trường tồn bất di bất dịch .

-          Ngoài ra đạo đức và pháp luật còn khác nhau ở chỗ : Sống và làm việc theo pháp luật thì cao lắm chỉ  là một công dân bình thường ; còn sống trong đạo đức thì người ta sẽ vượt lên cả giới hạn đó để là một con người trong sạch thanh cao làm tốt cho cả mọi người xung quanh -ảnh hưởng tốt cho cả nhân quần xã hội .

        Quản lý xã hội bằng pháp luật là cách quản lý khoa học và tiên tiến của nhiều nước trên thế giới . Tinh thần thượng tôn pháp luật phù hợp và thích ứng cho phương pháp quản lý đó  . Tuy nhiên tuyệt đối hóa duy nhất hóa pháp luật mà xao lãng việc di dưỡng đạo đức thì chính là chỉ lo nuôi dưỡng phần xác mà khinh suất phần hồn . – Bởi bản thân luật pháp là bất toàn và còn nhiều khiếm khuyết . 

-         Những kẻ hở trong hệ thống pháp luật khó tránh được , có thể tạo cơ hội cho kẻ xấu lách luật , thủ lợi . Ngay như bộ luật La Mã ( Loi Louvain ) nổi tiếng mẫu mực , kinh điển mà ở trang cuối của bộ luật này còn ghi rõ hàng chữ cảnh báo : “ Hãy coi chừng ! Quá công bình quá bất công “

-         Đề cao pháp luật một cách tuyệt đối sẽ biến con người thành vô cảm , lạnh lùng khắc bạc . Vừa rồi trên báo có đăng  một hình ảnh bốn , năm người công an giao thông bận làm biên bản , bảo vệ hiện trường tai nạn giao thông mà bỏ mặc   nạn nhân đang bị thương nặng cần vào bệnh viện để cấp cứu . Ta thấy họ không hề vi phạm pháp luật mà chỉ có thể nói họ đã vi phạm đạo đức . Con người vốn dĩ là giống hữu tình nên không thể làm ngơ , không thể không đoái hoài đến những mảnh đời cơ nhở , đến những kẻ sa cơ gặp nạn …Nguyễn Du trong truyện Kiều đã từng nói : “ Ngoài thì là lý nhưng trong là tình “.

-          Thiết nghĩ ngoài việc thượng tôn pháp luật , nhà nước cần tạo điều kiện cho các tôn giáo phát triển đúng bản chất tôn giáo ; nhà nước nên tạo điều kiện cho tôn giáo phát triển thuần túy tín ngưỡng .Như vậy thì môi trường đạo đức mới thẩm thấu vào môi trường pháp luật . Lẽ ra phải nói : “ Tốt đạo đẹp đời “ chứ không nói “ tốt đời đẹp đạo “. Nói đến đạo là nói đến chí  thiện , chí tâm , chí thành . Đạo nào cũng khuyên ta tránh dữ làm lành . Trong kinh Pháp cú , Đức Phật Thích Ca đã thu gọn lời dạy của chư Phật trong 4 câu :

-            Chư ác mạc tác

-         Chúng thiện phụng hành

-         Tự tịnh kỳ ý

-         Thị chư Phật giáo

-         Hòa thượng Thích Minh Châu dịch như sau :

-         Không làm mọi điều ác

-         Thành tựu các hạnh lành

-         Tâm ý giữ trong sạch

-         Chính lời chư Phật dạy

-         Luật pháp chỉ là biện pháp quan phòng , răn đe , chế tài tội phạm . Đạo đức tôn giáo mới là nguồn đức lý vô tận , bền vững giúp con người trở nên trong sạch thánh thiện .

-          Tóm lại ,  những suy nghĩ lan man trong bài viết này xuất phát từ những sự kiện thực tế có mối quan hệ nhập nhằng giữa hai phạm trù đạo đức và pháp luật , giữa chân và chuẩn . Trong xã hội ,  luật pháp được đưa lên ngôi vị cao nhất và việc chuẩn hóa luật pháp cũng được toàn xã hôi quan tâm . Để  được chuẩn cần dùng thước đo quy ước xã hội đặt ra , có khi chỉ  là nghe một phía , nghĩ một chiều , nhìn một hướng ...- đang khi chân xác phải có cái nhìn toàn cục , đa diện đa chiều ....

             Nội dung bài viết này không có tính phản biện , tranh luận mà chỉ có tính cách trầm tư , suy ngẫm về một vấn đề mà mình còn rất băn khoăn...