Thứ Sáu, 20 tháng 5, 2016

TRIẾT LÝ NHÂN NGHĨA TRONG BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO

         
 

           " Bình Ngô đại cáo "là bản hùng văn tuyên cáo cho toàn dân được biết cuộc kháng chiến 10 năm đánh đuổi giặc Minh ra khỏi nước hoàn toàn thắng lợi . Nguyễn Trãi chấp bút viết thay Bình Định Vương Lê Lợi nên có câu mở đầu : " Thay trời hành hóa Hoàng thượng tuyên rằng : .." Bài cáo ra đời cách chúng ta hơn 600 năm mà tính thời sự của nó như vẫn còn nóng hổi  , sống động . Đó là nhờ cách lập luận của tác giả dựa vào CHÂN LÝ XÁC TÍN của lịch sử .Ở đây là Việt sử - mà sử Việt là đấu tranh sử . Qua khảo sát lịch sử , ôn cố tri tân , tức cổ nghiệm kim ( xét xưa nghiệm nay )  tác giả đã đưa ra những luận điểm , luận cứ , luận chứng hùng hồn , xác thực và giàu sức thuyết phục . Triết lý nhân nghĩa vừa là tư tưởng xuyên suốt , vừa là phương châm hành động của nghĩa quân Lam Sơn .

     Mở đấu bài cáo , tác giả nêu cao ngọn cờ chính nghĩa :
  "  Việc nhân nghĩa cốt ở an dân 
      Quân điếu phạt trước lo trừ bạo "

Hai chữ nhân và nghĩa trong hệ tư tưởng Khổng Mạnh có ý nghĩa chung chung :  Nhân là mối quan hệ giữa con người với con người ; Nghĩa là mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng .  Trong cấu tự chữ Hán , chữ Nhân  ( )   gồm có bộ Nhân đứng và chữ Nhị . Còn chữ Nghĩa (  ) được cấu tạo từ chữ Dương với chữ Ngã  . Do ý nghĩa chung chung ấy mà nhiều triều đại phong kiến phương Bắc lợi dụng chiêu bài  nhân nghĩa để thôn tính nước ta . Chẳng hạn như chuyện Tôn Sĩ Nghị sang nước ta với chiêu bài nhân nghĩa là phù Lê diệt Trịnh  . Nếu Lê Lợi có công giành lại độc lập tự chủ cho nước nhà thì Lê chiêu Thống là tội đồ rước voi dày mã tổ , cõng rắn cắn gà nhà . Mỗi khi triều đại An Nam bị suy thoái là lúc giặc phương Bắc lợi dụng thời cơ để tiến hành chiến tranh xâm lược . Lần nầy , nhà Trần suy thoái , Hồ Quý Ly khuynh loát triều đình , giết gần bốn trăm người họ Trần để tiếm ngôi . Đây là một cái cớ để nhà Minh mượn tiếng là điếu phạt ( điếu dân , phạt tội ) hầu cướp nước ta một lần nữa .

    Nhân họ Hồ chính sự phiền hà 
  Để trong nước lòng dân oán hận 
Quân Cuồng Minh thừa cơ gây họa 
Bọn gian tà bán nước cầu vinh 

  Trong thư trả lời Phương Chính  - tướng của giặc Minh - Nguyễn Trãi lật mặt dã tâm của nhà Minh : " Nước mày nhân dịp họ Hồ lỗi đạo . mượn tiếng là " điếu dân phạt tội " kỳ thực làm việc bạo tàn , lén cướp đất nước ta , bóc lột nhân dân ta , thuế nặng , hình nhiều , vơ vét của quý , dân mọn các làng không được sống yên . Nhân nghĩa mà lại thế ư ? " . Nguyễn Trãi đã xé toang bức màn dối trá ; đâm thủng bức màn khói hư ảo lập lờ đánh lận con đen - kiểu quan hệ hữu hão giả tạo như ngày nay .

     Nguyễn Trãi đã bạch hóa vấn đề nhân nghĩa đầu môi bằng một câu khẳng định đầy quyết đoán   "Việc nhân nghĩa cốt ở an dân " . Muốn an dân phải lo trừ bạo . Không yêu dân , không lo cho sự an nguy của dân thì sao gọi là nhân nghĩa ? !
 
      Nhà Minh đem quân điếu phạt như một chiêu bài nhân nghĩa để lừa mị dân ta :
  " Dối trời lừa dân đủ muôn nghìn kế 
  Gây binh kết oán trải hai mươi năm 
 Bạt nhân nghĩa nát cả đất trời 
Nặng thuế khóa sạch không đầm núi !

  Chúng không những bắt nhân dân ta xuống biển " còng lưng mò ngọc ", lên núi " đãi cát tìm vàng " mà còn tàn hại môi sinh , tuyệt kế sinh nhai: " bẩy hưu đen ", "bắt chim trả " ," tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ "., phá nát cân bằng sinh thái , tuyệt đường sống của dân ta .
   Còn bọn bán nước và bè lũ cướp nước thì :
   Thằng há miệng , đứa nhe răng , máu mỡ bấy no nê chưa chán 
   Nay xây nhà , mai đắp đất , chân tay nào phục vụ cho vừa 

    Tội ác của giặc Minh được Nguyễn Trãi khắc họa trong câu  " trúc Nam Sơn không ghi hết tội , nước Đông Hải không rửa sạch mùi " 
   Não trạng bá quyền của các vua phong kiến phương Bắc cho đến tận bây giờ vẫn thế , nghĩa là luôn luôn cho rằng nước Nam là của Tàu - cũng như Hoàng Sa , Trường Sa là của tổ tiên chúng để lại . Nguyễn Trãi bác bỏ luận điệu đó bằng lịch sử đấu tranh của người Việt . Không có chân lý nào xác tín hơn chân lý lịch sử . Tác giả bài cáo đã khẳng định một cách đanh thép rằng chủ quyền của dân tộc Việt đã từng tồn tại qua chiều dài lịch sử . Nam triều không những tồn tại mà  còn vững vàng - ngang ngữa với Bắc triều .
   Như nước Việt ta từ trước 
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu
Núi sông bờ cõi đã chia 
Phong tục Bắc , Nam cũng khác 
Từ Triệu , Đinh , Lý , Trần xây nền độc lập 
Cùng Hán, Đường , Tống , Nguyên hùng cứ một phương 
Tuy mạnh yếu có lúc khác nhau 
Song hào kiệt thời nào cũng có 

   Nếu Lý Thường Kiệt tuyên bố chủ quyền dựa vào sách trời phân định rõ ràng giữa Bắc Quốc và Nam Quốc , giữa Bắc Đế và Nam Đế thì Nguyễn Trãi dựa vào văn hiến là cốt lõi của vấn đề . Nếu kể cả thời tiền sử thì dân Việt ta có đến năm nghìn năm văn hiến . Văn là vẻ đẹp của văn chương học thuật ...nói chung là văn hóa . Còn Hiến là chủ thể của văn hóa vừa tạo ra vừa bảo tồn văn hóa . Đó là nguồn nguyên khí hiền tài bất tận . Chính vì hào kiệt thời nào cũng có nên nền văn hiến trường tồn bất diệt . Phong tục tập quán cũng góp phần làm nên bản sắc của dân tộc Việt . Chính cái nền văn hiến lâu đời đó mà bao nhiêu lần bị Bắc thuộc dân ta cũng không bị Hán tộc đồng hóa . Trái lại , có khi người Hán còn bị Việt hóa : Hoa kiều ở Việt Nam đã nhập quốc tịch Việt , lấy vợ Việt , theo phong tục Việt , góp phần phát triển đất nước . Điển hình như Mạc Cửu ở Hà Tiên , người Minh Hương ở Hội An , Chợ Lớn ,..Sự tồn tại chủ quyền của dân tộc Việt sóng đôi với sự tồn tại của phương Bắc : Phương Bắc có Hán , Đường , Tống , Nguyên thì phương Nam ta có Triệu , Đinh , Lý , Trần . Đó là sự tồn tại ngang hàng bình đẳng giữa các quốc gia dù lớn dù nhỏ . Não trạng bá quyền nước lớn đã ăn sâu vào tâm não của các nhà cầm quyền Trung quốc , xem các nước lân bang là chư hầu ; xem vua của chư hầu là cống thần có nhiệm vụ triều cống cho thiên tử .

      Quốc hiệu Đại Việt có từ thời vua Lý Thánh Tông . Theo nhận định của nhà bác học Hoàng Xuân Hãn : " Lý Thánh Tông là vua ta đầu tiên có óc lập ra một đế quốc có danh hiệu ngang với một nước thiên tử , đặt quốc hiệu là Đại Việt ..." . Từ đó mở ra một kỷ nguyên mới với tinh thần dân chủ rộng mở , dung nạp được cả Nho , Phật , Lão . Chất Đại Việt được nhà Trần bảo lưu , kế thừa . Nguyễn Trãi là cháu ngoại của nhà Trần .Ngay từ nhỏ , Nguyễn Trãi đã được hấp thụ , di dưỡng chất Đại Việt . Chất Đại Việt ấy được đâm hoa kết trái vào đầu nhà Lê .
   Thắng lợi của cuộc kháng chiến mười năm đuổi giặc Minh là nhờ vào tinh thần đoàn kết nội tại trong dân chúng .Truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm từ xưa tới nay nhờ vào lòng dân , ý dân ,rồi tạo ra  sức dân . Một khi sức dân đủ mạnh nó " kết thành một làn sóng vô cùng to lớn có thể nhấn chìm cả bè lũ bán nước và cướp nước "  ( Hồ Chí Minh ) 

        Nguyễn Trãi viết cáo bình Ngô theo tinh thần túc cổ nghiệm kim . Vì vậy ngày nay con dân Việt nên đọc bài cáo cũng trên tinh thần ấy . Bởi không có chân lý nào xác tín hơn chân lý lịch sử . Lịch sử chứng minh chủ quyền của nước ta đã phải trả giá bằng xương máu của bao cuộc chiến tranh vệ quốc chống ngoại xâm phương Bắc . Quan hệ Việt Trung muôn đời chỉ là hữu hảo giả tạo . Bài cáo mở đầu bằng cách đề cao nhân nghĩa , mà nhân nghĩa là làm cho dân được an cư lạc nghiệp , bảo đảm an sinh xã hội , Muốn được như vậy trước hết phải trừ gian diệt bạo , phải "làm sao trong thôn cùng xóm vắng không một tiếng oán sầu " .
   Mở đầu bài cáo là   " việc nhân nghĩa cốt ở an dân " và kết thúc bài cáo là "nền thái bình muôn thuở " !

Chủ Nhật, 8 tháng 5, 2016

Lan man suy nghĩ về cái nghề " giải trí"

     
      Vào thời hậu Lê độc tôn Nho giáo quan niệm những người xướng ca , diễn tấu không nằm trong bốn nghề "sĩ ,nông  ,công ,  thương " nên gọi là vô loại . Vua quan ngụy Nho nhà Lê rẽ rúng , coi khinh cả dòng họ , con cháu của những người nầy . Thế nhưng ngày nay những người làm nghề ca hát nói chung là giới showbiz được công chúng hâm mộ , có khi đến cuồng nhiệt . Cuộc sống , thu nhập của giới nầy rất cao ; địa vị của họ cũng được xã hội tôn vinh . Tuy nhiên, trong hoàn cảnh đất nước như hiện nay xảy ra quá nhiều thảm họa thì sự lên ngôi của giới showbiz là một hiện tượng  đáng buồn . Sự cạn kiệt nguồn nước sông Mê Kông , đồng bằng miền Tây bị ngập mặn , biển miền Trung bị nhiểm độc cá chết hàng loạt , bùn đỏ tây nguyên tràn ngập , vv..thì dường như chẳng làm nao lòng giới Showbiz.
   Ngược dòng lịch sử , nghề ca hát diễn xướng ở Việt Nam xuất hiện từ thế kỷ thứ 3 . Hai loại diễn xướng là tuồng và chèo được phát triển phổ biến rộng rãi trong dân gian và được cho là một bộ môn nghệ thuật vào đời vua Lý Thái Tông ( 1068 - 1128 ). Đến đời vua Lý Thánh Tông thì không những nghề nầy phổ biến trong dân gian mà ngay tại cung đình cũng được trọng vọng . Lý Thánh Tông là vị vua rất sành về âm luật của cả nhạc Trung Hoa và Chiêm Thành . Chính nhà vua đã soạn ra những ca khúc Chiêm Thành rồi cầm khiên múa hát trong tiệc khao quân giữa lòng đất Chiêm . Nhà Lý tuy chọn Phật giáo làm quốc giáo song vẫn ứng dụng tinh hoa của Nho gia hòa vào mạch sống của dân tộc tỷ như quan niệm " hưng ư thi , thành ư lễ , hòa ư nhạc ( hưng phấn nhờ vào thơ ca , thành ý nhờ ở lễ , hòa hợp nhờ vào âm nhạc ) .  Nhiều khi một bản nhạc , một bài cũng tạo ra hiệu ứng  gây ảnh hưởng lớn trong xã hội   . Yếu tố nhân hòa không kém quan trọng trong ba yếu tố Thiên thời , địa lợi , nhân hòa .
   Đến đời hậu Lê độc tôn Nho giáo . Đặc biệt dưới thời Lê Thánh Tông đã liệt những người ca kỷ hát xướng vào chung với hạng người cờ bạc rượu chè , trộm cướp , ác nghịch , ...Thậm chí còn có lệnh cấm con cháu những người nầy không được đi thi ;  không được lấy người quyền quý . Chế độ độc tôn , độc đoán hà khắc đó đã làm mất đi  các bậc hiền tài . Tỷ như Đào Duy Từ là con của một người làm nghề xướng ca nên không được đi thi . Năm 21 tuổi ông đổi sang họ Vũ đi thi Hương đổ Á nguyên . Nhưng đến kỳ thi thi Hội bị phát hiện man khai lý lịch nên chẳng những ông bị đánh tuột á nguyên của kỳ thi Hương mà còn bị tống giam . Sau khi ra tù ông mai danh ẩn tích một thời gian rồi trốn vào " đàng trong " phò chúa Nguyễn Phúc Nguyên . Về sau , Đào Duy Từ trở thành một nhà quân sự , một chính trị gia lỗi lạc , một danh nhân kiệt xuất , một bậc sơ khai công thần số một của quân đội chúa Nguyễn . Ấy là nhờ tinh thần cởi mở phóng phoáng , hào hiệp của dân Thuận Quảng nói riêng và dân Nam bộ nói chung .

    Có ý kiến cho rằng xướng ca vô loại không hẳn là do không có tên trong các nghề mà do nhập vai tréo hèo như cha đóng vai con , mẹ đóng vai vợ , .. . Người đời không hiểu rằng vì nghệ thuật cho nên diễn viên phải nhập vai như vậy . Chuyện nhập vai là chuyện sân khấu ; mà đã là sân khấu thì phải diễn - muốn diễn tốt thì phải nhập vai là lẽ đương nhiên . Điều đáng nói  là trong đời thường , nhất là trong chính trường mà nhập vai đóng giả để lừa mị nhau thì mới là tệ hại  . Thật ra không có nghề xấu mà chỉ có người xấu . Nghề mà không bị tai tiếng mà còn giúp ích cho đời thì  mới là đạo nghệ . Nhà phường chèo , giới showbiz là những nghệ sĩ hoạt động nghệ thuật . Nghệ thuật lại là một trong các nội hàm của văn hóa . Văn hóa là hơi thở là mạch sống của cả một dân tộc . Sự thịnh suy hưng vong của dân tộc một đất nước không thể không ảnh hưởng đến văn học nghệ thuật . Bởi vì  ca hát , nhảy múa , tấu hài ,...cũng là một bộ môn nghệ thuật nên các nghệ sĩ chân chính không thể thờ ơ bàng quan trước những gì xảy ra trong cuộc sống quanh ta  .

   Gần đây trên TV xuất hiện nhiều chương trình giải trí như  Vietnam's Got Talent  , Vietnam Idol , vv,. . Giám khảo trong các cuộc thi ngồi chễm chệ trên ghế như một vị thánh -  nhả ngọc phun châu .. . Các thí sinh thì như những con chiên ngoan đạo đứng nghe những điều răn như muốn nuốt  từng lời . Thế là Showbiz đã lên ngôi . Giải trí  đúng là thang thuốc bổ đối với khán giả sau những giờ làm việc mệt nhọc  . Còn đối với diễn viên sân khấu thì đó là cơ hôi để tỏa sáng . Càng tỏa sáng càng nổi tiếng ; càng nổi tiếng thu nhập càng cao . Thế là dân ta bình yên vui chơi thỏa thích . nếu không được như vậy thì ít ra cũng ru ngủ được số đông . Những ai còn thao thức khắc khoải vận nước từng ngày cũng " cuốn theo chiều gió " vì

Thiên hạ có khi còn ngủ cả 
 Việc gì ta thức một mình ta  ( Trần Tế Xương ) 

      Thể mệnh của giới văn nghệ sĩ ngày nay  thật là chông chênh chìm nổi . Có khi  bị  liệt vào nhà phường chèo xướng ca vô loại , có lúc thì bị tù đày chỉ vì bảo vệ chính kiến ... Nhưng cũng có khi chỉ chực làm nghề tuyên truyền trong hàng ngũ văn công - làm công cụ để ru ngủ quần chúng quên đi nỗi nhục quốc thể , kiếp sống vong nô .