Thứ Sáu, 14 tháng 3, 2014

Ngôn ngữ tình trong lời ru xứ Quảng

                                                                                                   

         Tình yêu và trí thức là hai mặt tác dụng không thể thiếu vắng trong một con người giữa các cộng đồng lớn nhỏ ; không có tình yêu cuộc sống sẽ đóng băng và không có trí thức con tim sẽ mù lòa . Một trong những thứ tình cao cả thiêng liêng là tình mẹ thương con . Tình yêu ấy bộc lộ qua tiếng hát ru của mẹ bên quai nôi . Thi sĩ Xuân Quỳnh thú nhận : Dẫu con đi suốt một đời , cũng không quên hết những lời ru xưa " . Trong lời hát ru của người dân xứ  Quảng Nam  có chứa đựng một thứ ngôn ngữ tình giàu chất triết lý nhân sinh mà không nơi nào có được . Ngôn ngữ ấy đã kết tinh từ hoàn cảnh tâm lý của những lưu dân đi mở cõi và hoàn cảnh địa lý sông nước Thu Bồn . Sông Thu Bồn từ Tí Sé , Dùi Chiêng chảy xuống đến Hội an , Cửa Đại có một mối dây liên lạc mật thiết trên những chuyến đò dọc theo gió mùa mậu dịch  ( buổi mai nam ta trông bạn , buổi chiều nồm bạn trông ta ). Tâm tình của người dân Quảng Nam thật là nồng thắm , tươi nhuận thể hiện qua lời ru và lời ru thì chứa đựng biết bao ngôn ngữ tình giàu chất triết luận .


            Trong thời đại hiện nay , với những ngôn ngữ thực dụng của loại trí thức điện toán , kê tính , với những âm thanh xập xình , gào thét , thở than của dòng nhạc trẻ ...ta thử lội ngược dòng để tìm kiếm , lượm lặt một vài ngôn ngữ tình ấy ; hoặc thử làm người thợ lặn , lặn sâu dưới đáy đại dương để chắt chiu những trầm tích từng bị bỏ quên .
    Hát ru thuộc thể loại thơ ca dân gian như hò đối , hát hò khoan , bài chòi v..v...đều có đặc điểm diễn xướng ( trình diễn bằng âm thanh nhạc điệu với nhiều người ). Riêng hát ru lại có đặc điểm riêng là chỉ hát cho một đối tượng nghe mà thôi , đó là em bé nằm trong nôi . Em bé ngủ được là do âm điệu êm ái của tiếng hát ru . Còn phần ý tứ sâu xa , tâm tình thầm kín thì chỉ có người hát mới biết . Có khi em bé ngủ rồi mà người mẹ ( người chị  vẫn còn hát tiếp dăm ba câu nữa cho cạn nốt bầu tâm sự) . Trong lời ru có những ngôn ngữ , những cách nói ẩn ý như một thứ mật mã vừa rất trữ tình - bay bỗng lãng mạn- lại vừa đậm chất triết lý .
    Trước hết phải nói đến câu hát " Đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm" mà không một người dân Quảng nam nào không thuộc .
    Đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm 
Rượu hồng đào chưa nhấm đà say 
  Gặp nhau chưa mấy lăm ngày 
Để mang ơn nặng nghĩa dày tình thâm 
 Có người cho rằng hai câu đầu là cách nói tỷ hứng , thậm xưng , nói quá . Nhưng suy cho cùng thì cũng không quá chút nào . Thứ nhất , về mặt địa lý đất ở đây được bồi đắp bởi phù sa của sông Thu Bồn phì nhiêu , màu mỡ nên thường xuyên có độ ẩm . Còn say ở đây là  say tình say nghĩa ...Cụm từ chưa mưa đã thấm không chỉ nói đến độ thấm của đất mà còn nói đến độ nhạy cảm của người dân đất Quảng .Phải công nhận rằng Quảng Nam có những con người tiên phong trong nhiều lãnh vực như chính trị , phong hóa , thơ ca ...Khi tiếng súng xâm lược của thực dân Pháp nổ ở biển Sơn Trà -Đà Nẵng ( 1858 ) thì người dân Quảng Nam - Đà Nẵng đã cùng với Nguyễn Tri Phương lập phòng tuyến chống giặc , ngăn chận bước tiến của chúng khiến chúng phải chạy vào Gia định ( 1859 ). Quảng Nam là điểm đầu tiên xuất phát phong trào chống sưu thuế . Cụ Phan chu Trinh là người đầu tiên xướng xuất thể chế dân chủ thay chế độ quân chủ ; cụ và cụ Huỳnh Thúc Kháng là những người đầu tiên cổ xúy phong trào cắt tóc ngắn để gọn gàng , mạnh mẽ .Cụ Đỗ Đăng Tuyển và cụ Châu Thượng Văn là những người đầu tiên đấu tranh bất bạo động kiểu Gandhi; tuyệt thực đến chết trong tù để đấu tranh chính trị với thực dân Pháp . Đặc biệt trong thi ca , người con Quảng Nam- Phan Khôi- là người đầu tiên xướng xuất phong trào thơ mới với bài Tình già nổi tiếng một thời .Đúng là " Đất Quảng Nam chưa mưa đà thấm " bởi vì họ rất ưu thời mẫn thế , nhạy bén với thời cuộc .
     Sắc thái văn hóa  Quảng Nam cũng mang màu sắc  sông nước , núi rừng hiểm trở .
          Dù cho cạn nước Thu Bồn 
    Ô Gia* chảy ngược , biển đông thành đồi 
         Dù cho cay đắng trăm chiều  
    Cũng không lay được tình sâu nghĩa dày 
 Con sông Thu Bồn phát nguyên từ Tí Sé , Dùi  Chiêng và xuôi về hạ nguồn chảy ra Cửa Đại .Còn sông Vu Gia từ phía tây Đại Lộc chảy xuống hợp lưu với Thu Bồn tại Giao Thủy - Quảng Huế .Thi ca dân gian hò vè ...được sáng tác ngẫu hứng trên các bãi dâu xanh hai bên bờ sông hoặc trên chuyến đò dọc lên ngược về xuôi. Trên những chuyến đò dọc có nhiều khách thương tứ xứ : người các Chú ( Tàu ) , người Chà và  ( Ấn độ )...Họ mang đến nơi đây một nền văn minh Trung Ấn hội nhập với văn minh Đại Việt . Cái rốn của sự giao lưu này là Giao Thủy Khi những con đò dọc nhổ sào xô ra từ Quảng Huế , nó sẽ tỏa ra mọi nẻo đường quê hương : Khe Rô , Quảng Đại , Trang Điền , Kim Liên , Lệ Trạch , Vân Ly , Đa Hòa ...
   Kể từ Quảng Huế xô ra 
Khe Rô , Quảng Đại , Ô Gia , Trang Điền
 hoặc 
   Kể từ Quảng Huế ra đi 
 Kim Liên , Lệ Trạch , Vân Ly , Đa Hòa 
  Tất cả các địa danh đó mang hơi hướng của quê hương mình giao lưu cùng nhau trên những chuyến đò dọc , xuôi về cửa Đại để rồi " Rạng mai đến phố đôi ta trao lời " .Đất Giao Thủy vì vậy mà có độ thấm ,độ ấm ghê gớm .
    Giao Thủy đất tốt trồng hành 
 To cây lớn củ lại lành con trai 
 Độ thấm đẫm của đất đem lại cho người dân xứ Quảng một tâm hồn ướt át , nồng thắm ân tình , được biểu đạt qua lời ăn tiếng nói hằng ngày trong các câu ca ngẫu hứng bất chợt :
      Trồng trầu thả lộn dây tiêu 
  Con đi đò dọc mẹ liều con hư 
 Đây là lời người mẹ tự nhủ với lòng khi ra vườn hái trầu bắt gặp vài dây tiêu bò lẫn với dây trầu rồi liên tưởng tới hình ảnh con gái mình vì kế sinh nhai phải buôn chuyến trên đò dọc . Trên chuyến đò dọc chở sản vật từ đầu nguồn về bán ở phố và lại chở hàng ở phố lên bán cho các chộ miền núi ."Mít non chở xuống , cá chuồn chở lên ". Trên chuyến đò dọc ấy , ai cũng tìm chỗ để ngủ qua đêm . . Họ nằm lẫn lộn , bất kể nam nữ đều dồn hết vào mui ghe chật hẹp :" Lửa gần rơm không bén cũng tròm trèm ". Người mẹ nào có con đi buôn đò dọc mà không lo chứ . Chữ " Liều "  trong câu ca nói lên kế sinh nhai nghiệt ngã. . Vì cuộc sống mà người ta còn phải làm nhiều việc hiểm nguy hơn , sá chi đò dọc .
 Nợ áo cơm phải trả lấy hình hài 

Một người con gái bị một chàng trai lừa phỉnh, cay đắng hát bên quai nôi :
Chim xanh ăn trái xoài xanh 
 Ăn no tắm mát đậu cành cây đa 
Cực lòng em phải nói ra 
 Chờ trăng trăng xế , chờ hoa hoa tàn

Người con gái đi lấy chồng  đoạn tuyệt với người tình cũ . Và còn gởi lời nhắn nhe với người cũ :
Đất Phú Hanh trồng tranh mau nhảy 
 Em gởi lời về cậu Bảy thôi thương 
Em có chồng như ngựa có cương 
 Ngõ anh anh đứng , đường trường em đi 

 Ngôn ngữ tình của người dân xứ Quảng còn có tính thật thà chơn chất " có răng nói rứa tự hồi mô đến chừ ". Ăn cục nói hòn không có nghĩa là kiểu " dùi đục chấm mắm cái "mà nói kiểu thực lòng không đĩ đưa môi mép
   Thương anh để nón về dầu 
Về nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay 
 Tại sao người Quảng không nói " cởi áo cho nhau " mà nói " để nón về dầu ?Bởi vì " để nón " là đúng sự thật hơn .Phải chăng họ không thích nói quá !. Hai chữ " về dầu " nghe sao mà thương !Về dầu tức là về đầu trần - Thà em mưa dãi nắng dầu- chứ không nỡ nhìn Anh về chân đất đầu dầu vượt truông .

 Ấn tượng nhất là những lời ru sau ;
Giả đò mang giỏ hái dâu 
 Ghé vô thăm bạn nhức đầu khá chưa 
 Chưa khá ta băng đồng chi sá , bẻ một nồi lá vô xông 
Phải chi nên điệu vợ chồng 
 Đổ mồ hôi ta quạt , ngọn gió lồng ta che  
Đến bây giờ tôi mới hiểu cái ý nghĩa thâm thúy của câu hát , đặc biệt là hai chữ " Giả đò '" Vì sao phải vờ vịt , giả vờ , giả đò như thế ? Là bởi gia phong ngày xưa rất nghiêm . Con trai tới nhà con gái là loạn , con gái tới nhà con trai là dâm ( Nam đáo nữ phòng nam tắc loạn , nữ đáo nam phòng nữ tắc dâm ) . Nhưng ở đây không có tà ý dâm loàn chi cả - chẳng qua nghe " bạn "  nhức đầu ta ghé ta thăm và ta mong được gần kề để được quan tâm chăm sóc cho " bạn " được chu đáo .
 Cho dẫu sau này vì hoàn cảnh không ở đặng với nhau lâu dài thì cũng chỉ than lên một tiếng :
 Ân tình chưa đặng bao lâu 
 Tằm sao nỡ bỏ nghĩa dâu hỡi tằm ? 
   Thật là đằm thắm , thật là nhân hậu .
        Sắc thái , phong hóa của người dân đất Quảng gắn liền với màu xanh của bãi mía , nương dâu , của rừng sâu núi thẳm ; của sông dài tách nhánh . Nơi đây kết nối giao thoa của nhiều nền văn minh : Văn minh Champa ảnh hưởng Ấn Độ , văn minh Sa Huỳnh đại Việt ảnh hưởng Trung Hoa . Trên thế giới có những nền văn minh tựu thành trên lưu vực của những con sông như : Văn minh sông Loire , văn minh sông Nil , văn minh sông Hằng ....thì Quảng Nam quê chúng ta chắc chắn có một nền văn minh sông Thu Bồn . ..Những cuốn địa chí hiện nay chỉ mới ghép về đất đai , dân cư , kinh tế , xã hội ...chứ chưa động bút tới lãnh vực triết lý , ngôn ngữ phong hóa ,,,của địa phương mình .


         Ngôn ngữ tình trong lời ru của xứ Quảng Nam là một loại ngôn ngữ đặc thù , giàu chất triết lý nhân sinh . Nó là sự kết tinh tâm lý của đoàn lưu dân đi mỡ cõi -trong một hoàn cảnh địa lý khắc nghiệt sơn lâm chướng khí ...-do vậy mà lời ăn tiếng nói của họ thẳng thắn , bộc trực , vừa thực tế vừa bay bỗng vừa bình dân vừa điển nhã , vừa nôm na vừa bác học Hoàn cảnh địa lý , ý thức thân phận , tâm hồn phiêu lãng ...đã sản sinh ra một ngôn ngữ ru đặc thù  của một dân Quảng nam như thế . Những nhà thơ lớn như Nguyễn Du , Nguyễn Trãi ...nhờ học hỏi lời ăn tiếng nói trong dân gian mà có được những kiệt tác bất hũ.  Bùi Giáng có điều lạ là xa quê hàng mấy chục năm mà giọng nói vẫn đặc sệt tiếng Quảng Nam và trong khối lượng thơ ca đồ sộ của ông vẫn ngồn ngộn , đậm đặc ngôn từ đất Quảng .Phải chăng " ngôn ngữ tình Xứ Quảng " mãi mãi là chất liệu tươi nguyên trong tim của mỗi con người xứ Quảng !


* Ô Gia : tên gọi cũ của Vu Gia , một nhánh của sông Thu Bồn

Thứ Hai, 3 tháng 3, 2014

Quan hệ giữa HỌC , THI và yêu cầu CHUẨN HÓA CẤP HỌC


Chuẩn cấp học ( Standard learn ) là thuật ngữ chỉ sự hoàn bích, chuẩn mực cho từng cấp học , bậc học (từ tiểu học đến đại học). Mỗi cấp học đòi hỏi phải cáng đáng hoàn tất nội dung chương trình được phân phối gồm những bộ môn bắt buộc và tự chọn mà bô giáo dục và đào tạo đã quy định . Để kiểm tra việc chuẩn cấp học , mỗi cuối cấp học có một kỳ thi tốt nghiệp để sát hạch trình độ của HS hay Sv đạt chuẩn đến đâu . Việc HỌC việc THI và việc CHUẨN CẤP HỌC có một mối quan hệ hổ tương , mật thiết cùng nhau . Ấy thế mà việc học hành thi cử hiện nay không bảo đảm cho việc chuẩn cấp nói trên . Để có thể hình dung mối quan hệ hổ tương giữa HỌC , THI và CHUẨN CẤP xin được ôn lại nền giáo dục ở miền Nam trước 75 .

    Mục tiêu và cũng là triết lý của nền giáo dục ở Nam VN trước 75 là : NHÂN BẢN , DÂN TỘC và KHAI PHÓNG. Nền giáo dục đó đã thoát ra 2 đầu cực đoan : một là giáo dục với mục tiêu đào tạo CON NGƯỜI NHÂN LOẠI chung chung ; hai là đào tạo giáo dục thành con người uốn mình trong một khuôn khổ nhất định vv...
Ở đây ta không nói về mục tiêu và triết lý giáo dục mà chỉ nói về cách tổ chức học chánh theo từng cấp học của miền Nam trước đây . Bộ GD soạn ra một quyển phân phối chương trình cho từng lớp học và từng cấp học . Về bậc học , cấp học có những tên gọi đích danh : bậc tiểu học , bậc trung học phổ thông và bậc đại học . Ngay tên gọi cũng đã hình dung được yêu cầu của từng cấp : cấp tiểu học ( 5 năm ) trang bị cho hs các kiến thức sơ đẳng yếu lược ( élémentaire), cấp trung học phổ thông ( 7 năm ) trang bị cho hs kiến thức phổ thông về các bộ môn Văn , Toán , Lý , Hóa , Sinh , Sử , Địa , Công dân giáo dục , Nhạc , Vẽ , Thể dục , Nữ công .. Cấp trung học phổ thông chia ra làm hai cấp nhỏ :
1//Cấp Trung học đệ nhất cấp ( 4 năm ) từ lớp 6 đến lớp 9
2/ Cấp trung học đệ nhị cấp ( 3 năm ) từ lớp 10 đến lớp 12.
Đại học : không còn trang bị kiến thức phổ thông mà đi vào chuyên biệt hóa ( spécialiser)

    Cấp tiểu học rất được coi trọng vì đây là nền móng của một công trình đồ sộ . Móng có chắc , công trình mới vững . Cuối 5 năm tiểu học có một kỳ thi lấy bằng tiểu học , học bao nhiêu môn thì thi đủ bấy nhiêu môn . Học sinh đậu tiểu học có quyền dự kỳ thi tuyển ( concours ) vào bậc trung học . Chẳng may thi hỏng kỳ thi nầy thì hs có thể xin vào học ở các trường tư thục. Hệ thống các trường tư thục đa phần do giáo hội của các tôn giáo thành lập . Hs học trường tư thục nếu đỗ kỳ thi Trung học đệ nhất cấp sẽ được quyền vào học lớp 10 của các trương công .. Tương tự như thế nếu hs trường tư thi đỗ Tú Tài I sẽ được quyền vào học lớp 12 của trường công . Điều đó chứng tỏ rằng dù trường tư hay trường công nếu chuẩn cấp học và đúng cách trong các kỳ thi thì được nhà nước và toàn xã hội tin tưởng , công nhận , giá trị văn bằng được bảo đảm . Được vậy là do giữa học và thi ăn nhịp cùng nhau . Bằng tú tài ở VN thời đó không những có giá trị ở trong nước mà còn được cả quốc tế công nhận . Việc tổ chức kỳ thi nghiêm nhặt , việc khảo thí nghiêm xác , kết quả đậu tú tài tỷ lệ toàn quốc it khi nào đạt 50%. Chính phủ và dân chúng vẫn cứ yên tâm chấp nhận tỷ lệ đỗ tú tài hàng năm vì thời bấy giờ không có khái niệm chỉ tiêu , thành tích . Thà ít mà tinh còn hơn nhiều mà tạp ( quý hồ tinh bất quý hồ đa ) . Chính vì vậy mà thời đó khi có được mãnh bằng tú tài toàn phần trong tay , hs có quyền ghi danh vào bất cứ đại học nào ngoại trừ các đại học do chính phủ mở ra để đào tạo cán bộ cho các ngành nghề chuyên môn như ĐH y, ĐH dược ; ĐH sư phạm , ĐH kỹ thuật ,...Loại hình trường nầy , SV không phải trả bất kỳ khoản học phí nào . Các trường ĐH khác , công cũng như tư , SV chỉ đóng một khoản niên liễm ít ỏi .Ngoài ra thì khi chữa bệnh , cũng như đi lại trên các phương tiện giao thông đều được miễn phí . HS học xong chương trình phổ thông ( chuẩn cấp ) bước vào ngưỡng cửa ĐH sẽ không ngỡ ngàng xa lạ vì chuyển cấp . Bởi lẽ bắt đầu từ lớp 10 HS đã được phân ban . Phân ban là hình thức khởi động cho sự chuyên biệt hóa ở cấp đại học . HS ban C ( Văn , Triết , Sinh ngữ ) sẽ vào các trường Luật , Văn khoa hay Khoa học nhân văn , HS ban B ( Toán , Lý , Hóa ) sẽ vào các trường khoa học , HS ban A ( Sinh , Hóa , Lý ) sẽ vào các trường Y , Dược ...Một HS đỗ Tú Tài II nếu muốn đi dạy thì làm hồ sơ gởi Nha tư thục và được cấp cho một giấy phép dạy học từ lớp 6 đến lớp 9 . Nếu vào quân đội thì đã có parem sẵn : Đậu bằng Trung học đệ nhất cấp thì vào trường Hạ sĩ quan , đậu bằng Tú tài I thì vào trường Sĩ quan trừ bị ; đậu bằng Tú tài II thì vào trường Đại học Võ bị . Như vậy , giữa HỌC , THi và CỬ diễn ra trong quy trình :học gì thi nấy . Thi đậu thì được bổ dụng , sắp xếp ( cử ) vào vị trí tương ứng với trình độ , cấp học . Bộ GD chỉ soạn phân phối chương trình dạy và học ở mỗi lớp , mỗi cấp chứ không soạn sách giáo khoa ( chỉ cung ứng học liệu ) . Sách giáo khoa do các giáo viên - có bề dày kinh nghiệm dạy học và khảo thí - soạn và tự xuất bản . Thầy và trò tự do lựa chọn sách hay để dạy và học . Sách giáo khoa có thể dùng từ đời anh rồi đến đời em , đời con , đời cháu ...Bên cạnh sách giáo khoa có nhiều tạp chí ( Văn , Văn học , Bách khoa , Phổ thông ,...) được học sinh ưa chuộng mua về đọc để làm phong phú thêm kiến thức phổ thông của mình . Do đó , một học sinh sau khi đỗ Tú tài II ( tú tài toàn ) xem như đã được trang bị đầy đủ kiến thức phổ thông để vào đời 


   Về phương diện đào tạo , giáo hóa con người trở nên con người đích thực , đúng nghĩa . Bên cạnh các môn Đức dục , Công dân giáo dục còn có những chương trình ngoại khóa . Lên đến lớp 12 thì không học văn chương ( song song với luận đề văn chương có luận đề đạo đức ) mà phải học môn Triết : tâm lý học , luận lý học , đạo đức học . Riêng các hs ban C ( Văn chương , Sinh ngữ , Triết học ) thì phải học thêm môn Siêu hình học nữa .
Tài liệu sách giáo khoa giới thiệu nhiều học thuyết , quan niệm đạo đức đa chiều để học sinh suy nghĩ , lựa chọn và thực hành.
Ở các trường của các tôn giáo thành lập có thêm môn Giáo lý góp phần hướng hs vào con đường hướng thiện .
Nói chung các văn bằng từ cấp tiểu học đến trung học ,đại học ở miền nam trước đây đều là nhãn hiệu cầu chứng cho việc chuẩn cấp học ( standard learn ). Việc chuẩn cấp học được tiến hành theo một quá trình nghiêm túc trung thực từ việc học các bộ môn và thi đầy đủ các bộ môn
Ngày nay , ai cũng thấy có một số hs tốt nghiệp Trung học phổ thông rồi mà còn quá nhiều khiếm khuyết về kiến thức phổ thông . Ngay cả bộ môn Văn xét như bộ môn công cụ (của các bộ môn ) cũng còn sai chính tả , sai ngữ pháp , sai cú pháp . Về lịch sử nhất là cổ sử thì tù mù ấm ớ . Về chuẩn mực đạo đức thì vụng về trong ứng xử trong giao tiếp .. Ngày trước một em bé Tiểu học đã hiểu và biết thực hành bài học trong môn đức dục : " Việc gì mình không muốn người làm cho mình thì mình đừng làm cho người " .

     Việc thi cử hiện nay có môn bị bỏ không thi , có môn được học sinh chọn , có môn không được chọn ,...khiến cho hs lơ là chễnh mãng với nhiều môn còn lại, đáng kể là môn sử . Nếu môn Văn được xem là một bộ môn công cụ của các bộ môn thì môn Sử là công cụ của một công dân yêu nước .
   Những căn bệnh trầm kha trong giáo dục như bệnh chạy theo chỉ tiêu , bệnh coi trọng thành tích , chịu áp lực phổ cập đã đưa số lượng bằng cấp , học hàm , học vị đi lên trên con đường chất lượng đi xuống . Mấy năm vừa rồi , bộ Giáo dục và đào tạo quy định kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông chỉ thi 4 môn trong đó có 2 môn bắt buộc là Văn và Toán còn 2 môn còn lại thì hs tùy chọn thì làm sao bảo đảm được việc chuẩn hóa cấp học phổ thông .  Hiện nay lại còn sát nhập 2 kỳ thi ( Tốt nghiệp THPT & Đại học ) thì vô hình trung thủ tiêu yêu cầu của việc chuẩn cấp học phổ thông . Bậc học phổ thông không được chuẩn hóa cấp học thì dù có mở thêm bao nhiêu trường Đại học , có cải cách kiểu gì thì cũng chỉ là việc chăm lo cho phần ngọn mà quên chăm lo phần gốc . 

      Khi cái thân cái gốc không còn được cung ứng nhựa nguyên đầy đủ thì dù cho lá cành có quang hợp đến mấy cũng không thể nào chế tác được nhựa luyện để nuôi cây .


Hiển thị thêm cảm