Thu trong nhạc Trịnh

  Mùa thu là chất nghiện của những thi sĩ . Mùa thu cũng là chất nghiện của nhiều nhạc sĩ .Đề tài mùa thu cũng là nguồn cảm hứng sáng tác của nhiều nhạc sĩ nước ta  , nhất là nhạc sĩ ở miền Bắc  ; bởi miền Bắc có bốn mùa rõ rệt . Và mùa thu xứ Bắc mới có đầy đủ những sắc màu đặc trưng . Riêng với nhạc sĩ Trịnh công Sơn viết về mùa thu nặng về ý thu hơn là tô vẽ sắc màu của mùa thu . Sắc thu trong nhạc Trịnh cũng chỉ góp phần biểu đạt tâm thức , tâm cảnh của người nghệ sĩ .
    Tâm thức tâm cảnh của Trịnh công Sơn ( TCS ) là tâm thức tâm cảnh của một con người luôn luôn trầm tư về sự phôi pha của phận người và sự biến dịch của trời đất , của thiên nhiên tứ thời bát tiết : " bốn mùa thay lá thay hoa thay cả đời ta ". Anh đã từng "gọi tên bốn mùa " . Mùa nào cũng qua đi để rồi còn lại sự tàn phai - xóa sạch dấu vết :
                                         Rồi từ nay em gọi 
                                         tình yêu dấu chim bay
                                         gọi thân hao gầy 
                                        gọi buồn ngất ngây 
                                                 ( gọi tên bốn mùa )
Tình yêu dấu chim bay có lẽ là tình yêu chỉ còn trong ký ức . Và cứ thế xót xa mãi hằn lên " tuổi trời " . Bởi con người sinh ra là đủ già để chết :
                                         Trẻ thơ ơi trẻ thơ ơi
                                         tin buồn từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người 
                                                            ( gọi tên bốn mùa )

 Trong bốn mùa xuân hạ thu đông mùa thu là biểu tượng của sự tàn phai , hao gầy , héo úa . Đối với vòng quay của trái đất , mùa thu là mùa báo hiệu mùa đông lạnh giá . Đối với kiếp người , tuổi xế chiều tức là tuổi chớm thu .Bao nhiêu sầu thảm bi ai của đất trời đều đổ dồn vào tháng bảy : tháng bảy mưa ngâu , tháng bảy cô hồn ...Có một bài thơ Hán cổ diễn tả đêm đông nghe tiếng côn trùng mà lại sáng tác vào thời điểm mùa thu :
                                                     Đông dạ văn trùng 
                                        Trùng thanh động tứ khổ ư thu 
                                         Bất giác sầu nhân văn diệc sầu 
                                         Ngã thị lão ông khinh bất úy 
                                         Thiếu niên mạc thính bạch quân đầu 

       tạm dịch :               ( Trời đã thu rồi đông sẽ sang 
                                        Tiếng trùng vang vọng ý thu tàn 
                                        Kẻ vô tình cũng nghe sầu khổ 
                                        Lão giả an nhiên _ trẻ bạc đầu )

    Đinh Hùng , một nhà thơ đương đại  cũng có mấy câu buốt lạnh mang mùa thu tới :

                                       Trời đã thu rồi em ở đâu
                                       Nằm trong nấm mộ chắc em sầu 
                                      Thu ơi đánh thức hồn ma dậy 
                                      Ta muốn vào thăm nấm mộ sâu 

  Với âm nhạc TCS , mùa thu không chỉ có sắc màu héo úa , mà còn có nắng hồng làm tươi vui giai điệu :

                                     Em đứng lên mùa thu tàn tạ 
                                     Hàng  cây khô cành chơ vơ , hàng cây đưa em đi về giọt nắng nhấp nhô ...
 Trong ca khúc của Trịnh ngồn ngộn bóng nắng , màu nắng : Nắng của mặt trời buổi ngọ thiên , nắng long lanh , nắng nhè nhẹ . Bóng nắng , màu nắng trong ca khúc của TCS luôn là một nét lạc quan tích cực của nhạc sĩ trong cái nhìn tàn phai , biến dịch . Nắng là biểu tượng của khoảnh khắc hiện tại đáng sống  ngọt ngào mặc cho phận người lênh đênh , mong manh .
                                   Nhìn những mùa thu đi em nghe sầu lên trong nắng 
                                   ............................
                                  Rồi mùa thu bay đi trong nắng vàng chiều nay
                                  ...............
                                 Chiều cuối trời nhiều mây 
                                đơn côi bàn tay quên lối 
                                đưa em về nắng vương nhè nhẹ 

 TCS là một lãng tử rong chơi ca hát nghêu ngao và rêu rao cái điều đáng sống trong cõi đời phôi pha giả tạm . Anh đã từng tâm sự "mỗi ngày tôi gạn lọc mình để trở thành một ánh nắng tinh khiết vô nhiểm "
      Vậy nên :           Đêm chờ ánh sáng , mưa đợi cơn nắng 
                               Mặt trời lấp lánh trên cao vừa xa vừa gần 
 Nói đến sắc màu đặc trưng của mùa thu xứ Bắc là không thể quên " Nhớ mùa thu Hà Nội " . Mùa thu ấy có màu vàng của cây cơm nguội , màu đỏ của lá bàng , màu nâu của mái ngói , mùa hoa sữa , màu cốm xanh , màu vàng của mặt nước hồ Tây và màu sương lam của buổi sáng tinh mơ :
                               Hà nội mùa thu 
                              cây cơm nguội vàng ,
                              cây bàng lá đỏ 
                              nằm kề bên nhau phố xưa nhà cổ mái ngói thâm nâu
                             Hà Nội mùa thu muà thu Hà Nội
                             mùa hoa sữa về thơm từng cơn gió 
                            mùa cốm xanh về thơm bàn tay nhỏ ....
                           ............
                            Hà Nội mùa thu đi giữa mọi người ,
                            Lòng như thầm hỏi tôi đang nhớ ai 
                           Sẽ có một ngày trời thu Hà nội trả lời cho tôi...

    Lời nhạc tha thiết ẩn chứa một mối cảm hoài về một Hà Nội xa xưa, một cố đô có một ngàn năm sử lịch .
 Tuy nhiên trong ' Đoản khúc thu Hà Nội " niềm lạc quan phấn khích chợt hiện về trong khung cảnh phố nhòe mưa thu . Đó là bóng nắng long lanh , đó là môi má em hồng , đó là bàn tay ai ân cần trông chờ ai nơi phố xa: :
                              "Nhòa phố mong manh nhòe phố mưa 
                                Chợt nắng long lanh chợt nắng thưa 
                                 Bởi vì mùa thu tôi ở lại 
                                 Hồng má môi em hồng sóng xa
                                 Vì một bàn tay không ngần ngại 
                                Tặng hết cho tôi một phố chờ 

 Ta hãy nghe TCS tâm tình : " tôi không còn gì để chiêm bái ngoài nỗi tuyệt vọng và lòng bao dung . Hãy đi đến tận cùng của tuyệt vọng để thấy tuyệt vọng đẹp như một bông hoa . Tôi không muốn khuyến khích sự khổ hạnh nhưng mỗi chúng ta hãy thử sống cùng một lúc vừa là kẻ chiến thắng vừa là kẻ chiến bại . Nỗi vinh nhục đã mang ta ra khỏi đời sống để đưa nhau đến những đấu trường " .
        Trong cuộc sống nói chung và trong hoạt động sân khấu giải trí nói riêng đã sản sinh ra những tuýp người kiêu căng hiếu thắng muốn phô diễn cái tôi , muốn trở thành nổi tiếng .Trong khi đó TCScho rằng " vinh quang chỉ là điều dối trá " :
 Vậy nên:                  Đường xa mỏng mộng vô thường 
                               Trái tim chợt tỉnh tôi nhường nhịn tôi
 Hãy dẹp bỏ cái tôi đáng ghét để khỏi phải bị tách ra khỏi đời sống để khỏi dắt nhau đi đến đấu trường.
   Trong bài " chiếc lá thu phai' thể hiện rõ nét sự thức tỉnh của một đời nghệ sĩ trải qua quá nhiều vinh nhục thăng trầm :
                               Về đây đứng ngồi 
                               Đường xa quá ngại 
                              Để lòng theo chút nắng bên ngoài 
                              ........................
                             Chiều hôm thức dậy 
                             Ngồi ôm tóc dài 
                            Chập chờn lau trắng trong tay ...

Về ý thu , nhạc sĩ TCS có cái nhìn lạc quan tích cực . Đành rằng mùa thu là mùa héo úa tàn tạ thảm sầu song vẫn luôn luôn có những tia nắng hy vọng sưởi ấm lòng người :
                            Chiều đã đi vào trong mắt em 
                            Mùa thu qua tay đã bao lần 
                            Ngàn cây thắp nến lên hai hàng 
                            Màu nắng bây giờ trong mắt em 
  Nhạc sĩ liên tưởng từ điện đường thắp sáng đến hàng cây thắp nến và liên tưởng màu nắng là màu mắt em . Thật là một sự liên tưởng thú vị đầy ánh sáng . Sắc thu trong nhạc Trịnh không bế tắc như trong nhạc Đoàn Chuẩn :
                             Hoa lá tàn hàng cây đứng hững hờ 
                            Lá vàng từng cánh rơi từng cánh 
                            Rơi xuống âm thầm trên đất xưa 

           Trong cuộc đời của mỗi con người ai cũng đã từng hơn một lần nghe " mùa thu qua tay " ; " nghe lá rụng ngoài sân " , " nghe tên mình vào quên lãng ", " nghe tháng ngày chết trong thu vàng " ...
Quý hồ là làm sao " gạn lọc mình thành một ánh nắng tinh khiết vô nhiểm "